تخت جمشید نماد شکوه و عظمت ایران

در سال ۵۱۸ پیش از میلاد، تعدادی از با تجربه‌ترین مهندسان، معماران و هنرمندان، از چهارگوشه عالم فراخوانده شده تا با مشارکت و هم اندیشی، اولین بنایی را برپا سازند که بتواند هزاران سال، نمادی از وحدت جهانی، صلح و برابری باشد.

تخت جمشید ، پارسه، پرسپولیس، پرسه پلیس، هزار ستون و یا چهل منار، پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده و حدود ۵۰ سال، مرکزی برای برگزاری مراسم آئینی و جشن‌ها به ویژه نوروز بود.

تاریخچه تخت جمشید یا پارسه
تخت جمشید که با نام پارسه، پرسه‌پولیس و پرسپولیس هم شناخته می‌شود، آیینه‌ای از تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین به شمار می‌رود که به دستور داریوش بزرگ در سال ۵۱۸ ق.م و با حدود ۱۲۵۰۰۰ مترمربع وسعت، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری زمان خود در سطح جهان ساخته شد. علاوه‌بر آن یکی از جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود.

تخت جمشید درواقع اوج ظرافت و خلاقیت هنرمندان ایرانی در به‌کارگیری فرهنگ مردمان مختلفی چون مصری‌ها، بابلیان، یونانی‌ها، مادها و ارمنی‌هاست که تحت‌سلطه و فرمان هخامنشیان بوده‌اند. هدف داریوش از ساخت این بنا آن بود که پایتختی در امپراطوری خود احداث کند که نظیر نداشته باشد و برای این کار، جلگه وسیع مرودشت با پیشینه تاریخی کهن را انتخاب کرد.

علت نام‌گذاری تخت جمشید به «پارسه»، قوم پارس بوده‌اند که هخامنشیان رهبری آنان را بر عهده داشتند. آنان به اقامتگاه خود پارس می‌گفتند، جایی که یونانیان آن را پرسیس (persis) می‌نامیدند و امروزه آن را فارس خطاب می‌کنیم. در سنگ‌نوشته‌ای که از خشایارشاه بر درگاه‌ ورودی دروازه ملل باقی‌ مانده و همین‌طور طبق برخی لوحه‌های عیلامی، نام اصلی تخت جمشید باعنوان «شهر پارسه» یاد شده است. گفته می‌شود در زمان ساسانیان هم این بنا را صد ستون و در دوره اسلامی آن را «چهل ستون»، «چهل منار» و «تخت حضرت سلیمان» می‌نامیده‌اند؛ اما بعدها به‌دلیل آن که مردم اطلاعی از سازنده این مجموعه نداشتند، آن را به جمشید، پادشاه باستانی نسبت داده و نام «تخت جمشید» را بر آن نهادند.

در زمان هخامنشیان، برای هر فصلی اقامتگاهی وجود داشت. اقامتگاه تابستانی در هگمتانه (همدان امروزی)، اقامتگاه زمستانی در شوش (پایتخت عیلام) و تخت جمشید هم به‌عنوان اقامتگاه بهاری برای برگزاری مراسم جشن‌های ملی ایرانیان (نوروز) بود. پس از داریوش بزرگ، پسرش خشیارشاه و همین‌طور نوه‌اش اردشیر یکم، بناهای باشکوهی به این مجموعه هنری افزودند. در کل، ساخت کاخ‌های تخت جمشید حدود ۱۸۰ سال به طول انجامید، ۲۰۰ سال مورد استفاده قرار گرفت و پس از نابودی به دست اسکندر مقدونی، ویرانه و متروک شد.

ورودی شهر پارسه

برای ورود به شهر پارسه دو ردیف پلکان قرینه خوش‌آمد می‌گویند. این پله‌های زیبا شبیه دستانی خم شده از آرنج، قدم‌های میهمانان سرزمین پارسه را برای رسیدن به دروازه ملل همراهی می‌کنند. این پله‌ها به کاخ دروازه ملل یا همان دروازه خشایارشاه منتهی می‌شوند. برای کاخ دوازه ملل یک ورودی اصلی و دوخروجی تعبیه شده که بر دروازه‌‌ها طرح مردان بالدار و گاوهایی با سر انسان خودنمایی می‌کند. بقایای مجموعه کاخ کوچک دروازه ملل، شما را به کاخ آپادانا فرا می‌خوانند.

 پلکان‌های کاخ آپادانا

 کاخ آپادانا در تخت جمشید در شمال و شرق دارای دو مجموعه پلکان است. پلکان‌های شرقی این کاخ که از دو پلکان یکی رو به شمال و یکی رو به جنوب – تشکیل شده‌اند، نقوش حجاری‌شده‌ای را در دیوار کنارهٔ خود دارند. پلکان رو به شمال نقش‌هایی از فرماندهان عالی‌رتبهٔ نظامی مادی و پارسی دارد در حالی که گل‌های نیلوفر آبی را در دست دارند، حجاری شده‌است. در جلوی فرماندهان نظامی افراد گارد جاویدان در حال ادای احترام دیده می‌شوند. در ردیف فوقانی همین دیواره، نقش افرادی در حالی که هدایایی به همراه دارند و به کاخ نزدیک می‌شوند، دیده می‌شود.

 بر دیوارهٔ پلکان رو به جنوب تصاویری از نمایندگان کشورهای مختلف به همراه هدایایی که در دست دارند دیده می‌شود.

 کاخ آپادانا

از میان کاخ های تخت جمشید، کاخ آپادانا از قدمت و شکوه بیشتری برخوردار بوده است. ساختن این کاخ به دستور داریوش در حدود ۵۱۵ سال پیش از میلاد آغاز شده و سی سال به طول انجامید. کاخ آپادانا ۳۶۶۰ متر مربع مساحت دارد؛ تالار اصلی آن دارای ۳۶ ستون بوده و در شرق، غرب و شمال آن ایوان هایی ۱۲ ستونی وجود داشته است.مهمترین نقوش تخت جمشید، در پله های ایوان شرقی که گویا در ابتدا، ورودی اصلی کاخ بوده، حکاکی شده‌اند. ارتفاع ستون‌های آپادانا، تقریبا بیست متر و بسیار مستحکم بوده، به نحوی که تا زمان قاجار هنوز ۱۳ ستون از آن ها به صورت برافراشته باقی مانده بود.

 کاخ هدیش

یکی دیگر از کاخ های تخت جمشید کاخ هدیش است.این کاخ که کاخ خصوصی خشایارشاه بوده‌است در مرتفع‌ترین قسمت صفهٔ تخت جمشید قرار دارد. این کاخ از طریق دو مجموعه پلکان به کاخ ملکه ارتباط دارد. احتمال میرود آتش سوزی از این مکان شروع شده باشد به خاطر نفرتی که آتنی‌ها از خشایارشاه داشتند به خاطر به آتش کشیده شدن آتن به دست وی. رنگ زرد سنگ‌ها نشان دهنده تمام شدن آب درون سنگ‌ها به خاطر حرارت است. اینجا مکان کوچکی بوده ۶*۶ ستون قرار داشته‌است. به خاطر ویرانی شدیدی که شده اطلاعات زیادی در مورد این کاخ تخت جمشید در دسترس نیست خیلی‌ها از اینجا به عنوان کاخ مرموز نام برده‌اند. هدیش به معنای جای بلند میباشد و چون خشایار شاه نام زن دوم او هدیش بوده‌است نام کاخ خود را هدیش میگذارد این کاخ در جنوبی ترین قسمت صفه قرار دارد و قسمت‌های زیادی از کف از خود کوه میباشد.

 کاخ تچر

نخستین کاخ در شهر باستانی تخت جمشید کاخی مخصوص داریوش بوده که به فرمان او بنا نهاده‌اند. روی کتیبه‌ای آمده : «من داریوش این تچر را ساختم.» نام این کاخ تچر یا تچرا به معنای کاخ زمستانی است. این کاخ روی سکویی که حدود ۳ متر با آپادانا اختلاف سطح دارد واقع شده است. تالار مرکزی این کاخ با ستون‌هایی در سه ردیف استوار بوده و اطراف آن را اتاق‌هایی قرار داشته است.در کاخ تچر کتیبه‌ها و نقش و نگارهایی دارد که گواه قدمت و تاریخ تخت جمشید است و ناگفته‌های زیبایی از دل تاریخ با خود دارد. کتیبه‌هایی که از دوران هخامنشی تا قاجار در این سازه وجود دارد، باعث شده تچر را به‌عنوان موزه هم شناخته شود. نام دیگر این کاخ زیبا آینه بوده است و دلیل آن هم سنگ‌‎های صیقلی خاکستری رنگی است که مثل آینه انعکاس زیبایی دارند. این کاخ به دو پلکان یکی در جنوب و دیگری در شرق، به ترتیب به کاخ ه و کاخ هدیش ارتباط داشته است.

 کاخ ملکه

کاخ ملکه توسط خشایارشا ساخته شده و به نسبت سایر بناها در ارتفاع پایین تری قرار گرفته است. بخشی از این کاخ در سال ۱۹۳۱ توسط شرق شناس مشهور، پرفسور ارنست امیل هرتزفلد، خاکبرداری و از نو تجدید بنا شد و امروز به عنوان موزه و اداره مرکزی تاسیسات تخت جمشید مورد استفاده قرار گرفته است.

 کاخ هـ ( کاخ H )

کاخ ه یا کاخ اچ یکی از تالارهای تخت جمشید بوده که در جنوب غربی تخت گاه و در غرب کاخ هدیش قرار گرفته است. پلکان منقوشی که از دو جانب به این کاخ راهبر است، اکنون حالتی نیمه ویران دارد.

کاخ سه در

کاخ سه در، تالار شورا، دروازه شاهان، سه دروازه، سه دری یا کاخ مرکزی، در مرکز کوشک شاهی تخت جمشید قرار دارد. کاخ سه در، توسط سه درگاه و چند راهرو به کاخ های دیگر راه می یابد و از این جهت آن را کاخ مرکزی و یا سه دری نیز می خوانند. چون بر پلکان این کاخ، نجیب زادگان پارسی را نقش کرده اند که به حالتی دوستانه و غیر رسمی، برای ملاقات فرمانروا می روند و نیز به سبب نوع کاربری و موقعیت کاخ، آن را تالار شورا نیز نامیده اند.

کاخ صد ستون

از دیگر کاخ های مهم تخت جمشید، کاخ صد ستون است که ساختن آن توسط خشایارشا در حدود سال ۴۷۰ پیش از میلاد آغاز شده و بیست سال به طول انجامید. این کاخ با ۴۷۰۰ متر مربع مساحت، وسیع ترین کاخ تخت جمشید است، که ایوانی ۱۶ ستونی در شمال آن قرار دارد. ارتفاع ستون های کاخ ۱۴ متر بوده و ساخت آن در زمان اردشیر اول پایان یافت.

کاخ‌ شورا

یکی دیگر از کاخ های تخت جمشید کاخ شورا است.به این مکان کاخ شورا یا تالار مرکزی میگویند. احتمالاً شاه در اینجا با بزرگان به بحث و مشورت می‌پرداخته‌است. با توجه به نقوش حجاری شده از یکی از دروازه‌ها شاه وارد میشده و از دو دروازه دیگر خارج می‌شده‌است. به این دلیل به این جا کاخ شورا می‌گویند که در اینجا دوسر ستون انسان وجود داشته که جاهای دیگری نیست و سر انسان سمبل تفکر است.

نقش رستم

در فاصله ۶ و نیم کیلومتری از تخت جمشید، نقش رستم قرار دارد؛ این مکان، آرامگاه شاهانی همچون داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم بوده و آرامگاه پنجم نیز نیمه کاره باقی مانده است که احتمالا به داریوش سوم تعلق دارد.

دروازه ملل

پلکان ورودی اصلی تخت جمشید که در شمال غربی این بنا واقع شده است، توسط خشایارشا ساخته شده و جمعا تعداد ۱۱۱ پله در هر سمت دارد. عرض هر پله ۳۸ و ارتفاع هر یک از آنها ۱۰ سانتی متر است که برای حرکت آسان و محترمانه افراد بسیار مناسب طراحی و اجرا شده است.در بالای پلکان اصلی، دروازه ملل قرار دارد که کتیبه ای به سه زبان پارسی باستانی، عیلامی و بابلی در سر در آن نگاشته شده است.

کاخ خزانه

بقایای ساختمانی درشرق حرمسرا مشهود است که دیواری بزرگ آن را احاطه کرده است. این بنای مستطیلی به دستور داریوش بزرگ بنا شده و در طول تاریخ دچار تغییرات بسیاری شده است. این مجموعه تالاری ۹۹ ستونه، حیاط، ایوان و اتاقک را شامل می‌شود. این ساختمان خزانه شاهنشاهی هخامنشی بوده که بعدها خزانه‌ای دیگر به شمال آن اضافه شده است.

سرانجام تخت جمشید

مجموعه‌ کاخ‌های‌ تخت‌ جمشید، در سال‌ (۳۳۰ پیش‌ از میلاد) به‌ دست‌ اسکندر مقدونی به‌ آتش‌ کشیده‌ شد و تمام‌ بناهای‌ آن‌ به‌ صورت‌ ویرانه‌ در آمد. از بناهای‌ بر جای‌ مانده‌ و نیمه‌ ویرانه‌، بنای‌ مدخل‌ اصلی‌ تخت‌ جمشید است که‌ به‌ کاخ‌ آپادانا معروف‌ است‌ و مشتمل‌ بر یک‌ تالار مرکزی‌ با ۳۶ ستون‌ و سه‌ ایوان‌ ۱۲ ستونی‌ درقسمت‌های‌ شمالی‌، جنوبی‌ و شرقی‌ است‌ که‌ ایوان‌های‌ شمالی‌ و شرقی‌ آن‌ به‌وسیله‌ پلکان‌هایی‌ به‌ حیاط‌های‌ مقابل‌ متصل‌ و مربوط‌ می‌شوند. بلندی‌ صفه‌ در محل‌ کاخ‌ آپادانا ۱۶ متر و بلندی‌ ستون‌های‌ آن‌ ۱۸ متر است‌. این‌مجموعه‌ در فهرست‌ آثار تاریخی‌ ایران و نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌ ثبت‌ رسیده‌ است‌.